Cinema Silenzioso

Am Abend, als der Gerichtsbote des Lagers den Prozess Gegen Saba ankündigte, saß ich vor meiner Kinoleinwand auf einem Hocker. Cinema Silenzioso.

Auf die strohgedeckten Dächer senkte sich die Dämmerung herab. Über dem Lager, das ich durch meine Leinwand betrachtete, ging der Vollmond auf. Sein Licht sprenkelte die Mauern und Gassen wie dicke blaue Tintenkleckse, und die mit Holz befeuerten Herdstellen glühten rot.

Ich sah den Gerichtsboten auf seinem Esel durch die staubigen schmalen Straßen reiten. Seine Silhouette huschte zwischen den Hütten hindurch.

Ihr seid aufgefordert, an Sabas Prozess teilzunehmen, verkündete er über Megafon. Der Gerichtssaal wird auf das Kinogelände verlegt.

Als ich ihren Namen hörte, sprang ich auf. Meine Zeichnung von Saba baumelte über dem offenen Feuer neben mir. Im Schein der Glut glänzten die Kohlestriche ihrer Brustwarzen. Ich blickte auf Sabas Quartier, das durch die Leinwand betrachtet aussah wie ein Gemälde. Sie selbst war nirgends zu entdecken.

Ihr Limettenbaum stand reglos vor dem Lehmbraun der umliegenden Hütten. An den Halmen des Zuckerrohrs vor ihrem Fenster hingen Heuschrecken.

Als ich anfing, auf meinem Areal ein Kino zu errichten, inspirierte mich die Erinnerung an die fünfundvierzig Bullaugenlampen auf der Fassade des italienischen Cinema Impero in Asmara, wo ich gearbeitet hatte, bevor ich ins Lager flüchtete. Meine Kinoleinwand war ein großes weißes Bettlaken, das ich gebügelt und an zwei in den Boden gestampfte Holzpflöcke gebunden hatte, mit einem großen rechteckigen Ausschnitt in der Mitte. Ich platzierte sie ein Stück unterhalb des Hügelkamms, auf dem sich mein Quartier befand. Viele dachten, ich wollte auf diese Weise die Akteure auf der offenen Leinwand im vollen Licht des Mondes und der Sterne erscheinen lassen, mit dem abgegrenzten Flüchtlingscamp im Hintergrund. Wie ein Wandgemälde, ein Kunstgriff aus vergangenen Zeiten.

Der wahre Grund war ein anderer. Wenn man bei richtigem Licht von hier oben durch die Leinwand schaute, konnte man in Sabas Quartier blicken. Es war auf drei Seiten umzäunt, und der Hügel mit dem Kino diente als vierte Begrenzung. So konnte ich sie die ganze Zeit beobachten, und ihre Welt wurde ein Teil von meiner.

Das Problem war, dass ich wie viele andere auch mir vormachte, das Betttuch wäre tatsächlich eine Leinwand, und alles, was man darauf sah, ein richtiger Film, Szene für Szene aufgenommen an einem weit entfernten Ort. Mit jedem Tag, den ich vor meiner Kinoleinwand verbrachte, nistete sich diese Illusion stärker in meinem Leben ein. Und die beiden Welten – die reale, in der Saba lebte, und die virtuelle des Films, den ich sah, eine Welt, in der nichts ist, wie es scheint – fügten sich harmonisch ineinander.

Ich sah sie kochen, lesen, bügeln, die Hausarbeit verrichten, Erwachsenen das Lesen und Schreiben beibringen, aber ich schaute ihr auch bei dem zu, was Menschen tun, wenn sie sich unbeobachtet fühlen. Und während ich jetzt erzähle, läuft in meinem Kopf eine zufällige Sequenz von Bildern ab, in denen sie auftaucht. Da war dieser Abend, als sie hinter der Latrine masturbierte, während ihr Bruder für sie und ihren Mann einen Doro Wot kochte, einen Hühnereintopf.

Doch diese Szene wird sofort von einer anderen überblendet: wie Saba vor dem großen, muldenförmig vertieften Stein am Boden auf ihren Fersen saß und sich ihr Po hob, während sie Getreidekörner zerstieß. Wie der Saum ihres schwarzen Kleides flatterte und ihre Schultern vor und zurück glitten, als sie das Getreide mit kleineren Steinen zermahlte. Ihre Oberschenkel mit der verbrannten Haut leuchteten wie Kerzen – alte Wunden, eingehüllt in eine Wolke aus weißem Mehl, die vor ihr aufstieg und in die ihr Kopf eintauchte, um mit weißen Haaren wieder aufzutauchen. Sabas mehlbestäubtes Gesicht existiert in meiner Vorstellung neben ihrem geschminkten Gesicht am Abend ihrer Hochzeit, als sie Seite an Seite mit ihrem Bräutigam saß, einem Mann mittleren Alters, und das Kleid einer Toten trug. In unserem Lager wird alles wiederverwendet, das Glück ebenso wie die Verzweiflung. 

Und immer wieder kehren meine Gedanken zu ihrer Hochzeitsnacht zurück. Mich schaudert heute noch, wenn ich mich daran erinnere, wie sich ihr Bruder auf Zehenspitzen zu ihrem Schlafzimmer schlich, lange nachdem die Musik geendet hatte und die Gäste gegangen waren, damit Braut und Bräutigam die Ehe vollziehen konnten. Wie er sich verrenkte, als er sein Ohr an die Wand presste. Und als ich so über Saba nachdachte, über ihr Vergehen und den bevorstehenden Gerichtsprozess, trat sie aus ihrer Hütte und erschien in ihrem schwarzen Kleid, ihrer zweiten Haut, auf der Leinwand. Ich setzte mich wieder auf den Hocker, um meinen Film und damit Saba weiter anzuschauen. Mit einem Buch in der Hand kauerte sie auf ihrem Bett unter dem Limettenbaum. Die Öllampe neben ihrem Bett flackerte. Saba schlief immer unter freiem Himmel, und ich beobachtete sie jeden Abend, wenn sich das Licht von Mond und Sternen über ihre straffe Haut ergoss. 

Bestimmt las sie wieder in ihrem Buch, Tschechows Dame mit dem Hündchen, das der englische Hilfskoordinator neben seiner britischen Zeitung in unserem Lager zurückgelassen und das sie schon mehrmals gelesen hatte. Als würde, wenn sie die Erzählung immer wieder las, auch ihre Liebesgeschichte ein glückliches Ende nehmen. Aber wen liebte sie? 

Die Leinwand meines Kinos erzitterte. Saba schaltete ihr Radio ein. Musik durchbrach die Stille des Abends. Und Augenblicke später, als ich einen Topf Milch auf das Feuer stellte, hörte ich Schritte. Ich hob den Kopf und sah sie den Hügel herauf auf mich zukommen, wie ein Geist glitt sie zwischen den Büschen und Kakteen hindurch. Ich beugte mich vor und stocherte in der Glut. 

In ihrem schwarzen Kleid und den Riemchensandalen stand sie vor mir neben dem bunten Stuhl, eine Tasche in der Hand. Sie war wie eine Figur aus einem italienischen Film. Eine Ausgeburt meiner Fantasie? Aber ich konnte sie ja sehen. Konnte den Duft ihres Körpers riechen. 

Sie entfernte sich von der Leinwand und hängte ihr schwarzes Kleid über den niedrigen Ast eines Hibiskusbaums am Rand des Hügels. Nackt kehrte sie auf die Leinwand zurück und setzte sich auf den bunten Plastikstuhl, auf dem die Akteure Platz nahmen, um Geschichten zu erzählen, um das Leben in unserer Heimat zu beschwören, wie es vor dem Krieg, vor unserem Exil gewesen war. Ich forderte die Akteure im Kino oft auf, sich ganz frei zu fühlen und zu sagen und zu tun, was sie wollten. Aber die Menschen standen im Bann ihres Lebens im Exil. Ich wusste, dass ich Saba nicht daran zu erinnern brauchte. 

Ameisen krabbelten über ihre Zehen, die Hagos am Abend zuvor pedikürt hatte. 

Saba nahm eine Schere aus ihrer Tasche und fing an, sich die Haare abzuschneiden. Der silbrig weiße Schein des Himmels erleuchtete die Leinwand. Während lange schwarze Strähnen zu Boden fielen, sah sie mich durch ihre dichten Wimpern unverwandt an. Das Weiß ihrer Augen war verstörend klar. 

Wind kam auf. Funken stoben in alle Richtungen. Die Milch im Topf kochte hoch, wölbte sich zu einer Kuppel aus Schaum und erstickte die Flamme. 

Saba streckte den Arm durch den Leinwandausschnitt und nahm die Zigarette, die ich vor ihrer Ankunft am offenen Feuer angezündet hatte. Ich hätte gern ihre Hand gehalten, nur für einen Augenblick, aber damit hätte ich alles infrage gestellt, an das ich bisher geglaubt hatte. Das hier ist ein Kino in einem Flüchtlingslager, sagte ich mir. Und Saba ist eine Schauspielerin in einem Film, der in einem fremden Land gedreht wurde. 

Sie blies Zigarettenrauch in die Luft. Ihr Gesicht verschwand in der Wolke. Saba war schon öfter verschwunden und wieder aufgetaucht. Und für einen kurzen Moment war auf der Leinwand niemand zu sehen. Nicht einmal das Lager. Saba war eine Lüge und dieses Lager eine Illusion. Doch aus dem Lager hinter ihr stiegen übelriechende Dünste auf und hielten mich in der Wirklichkeit fest. Der Geruch des feuchten gelben Strohs der Dächer, der mit Dung gefüllten Lehmmauern, des offenen Feldes, das wir alle als Toilette benutzten und wo ich Saba so viele Male begegnet war. 

Ein Adler landete auf dem Hibiskusbaum meines Kinos und öffnete den Schnabel, als wäre Sabas schwarzes Kleid mit blutigen Erinnerungen durchzogen und ihr Körper der Faden, der diesen Stoff zusammenhielt.

Der Mond verschwand hinter den Wolken. In diesem kurzen Moment der Dunkelheit war Saba nicht mehr zu sehen, ihr Gesicht erschien erst wieder, als sie erneut einen Zug aus ihrer Zigarette nahm. Doch die Dunkelheit kehrte immer wieder an diesen Ort zurück: Den Lampen ging das Öl aus, Batterien leerten sich. Wir verbrachten unser halbes Leben in Dunkelheit. Sprich doch, drängte ich Saba. Bitte sag etwas. 

Und das tat sie, nachdem der Adler weggeflogen war. Ich war immer überzeugt, begann sie. Ich war immer überzeugt, dass unsere Traditionen in uns verankert bleiben, auch wenn wir aus unserer Heimat fliehen und all unseren Besitz zurücklassen. Sie begleiten uns, wohin wir auch gehen. 

Sie hielt inne und blickte in den Himmel. 

Was wollte sie mir damit sagen? Worauf versuchte sie mich vorzubereiten? Hatte es etwas mit dem Prozess zu tun? 

Ein Windstoß erweckte die zischende Kohle wieder zum Leben. Funken streiften mein Gesicht. Tränen stiegen mir in die Augen. Ich war es, der das Publikum ermunterte, keine Angst zu haben, wenn sie meine Filmleinwand betraten. Ich drängte sie, nicht wieder ihre tragischen Geschichten im Lager zu erzählen, sondern von ihren Träumen zu sprechen, um sie an diesem abgelegenen Ort in einen Fantasy-Film zu verwandeln. Sobald sie den Raum meines Kinos betraten, waren sie keine Geflüchteten mehr. Sie standen nicht mehr im Bann ihres Exils, sondern konnten sagen oder tun, was sie wollten. Denn, so erklärte ich ihnen immer und immer wieder, ihr seid Figuren in einem Film, der irgendwo weit weg an einem Ort der Freiheit entstanden ist. 

Und einige glaubten es tatsächlich. Da war der Junge, der seinen Fantasien über die Frau seines Onkels freien Lauf ließ. Seine Brüder zerrten ihn durch das Loch aus der Leinwand heraus und prügelten ihn bis zur Bewusstlosigkeit. Oder das Mädchen, das von ihren Eltern verheiratet werden sollte, sich aber von der Illusion meines Kinos fesseln ließ und in dem Moment, als sie die Leinwand betrat, den Namen ihrer wahren Liebe preisgab. Sie wurde von ihren Eltern verstoßen. 

Und nun hatte sich auch Saba von meiner Erfindung anstecken lassen. Ich wollte die Wahrheit nicht hören. Ich griff nach einem Stück Kohle und stand auf, um sie gegen die Leinwand zu schleudern. Um mein Kino ein für alle Mal abzubrennen und damit auch meine Fantasien und Saba und um all die bruchstückhaften Szenen zu zerstören, die ich von ihr gesammelt und zusammengefügt hatte. Szenen, die mir geholfen hatten zu überleben. Mein Leben war ein Trugbild, weil Saba ein Trugbild war. 

Mach die Lampe aus, sagte sie. 

Ich ließ den Feuerball fallen. Und als ich tat, worum sie gebeten hatte, verblassten ihre Konturen, doch ihre purpurroten Oberschenkel und der Stuhl unter ihrem dunklen Körper schimmerten im Mondlicht. Ihre eine Hälfte wurde zu einer sitzenden Silhouette, als wäre sie das Negativ einer Fotografie und als befände sich die reale Person hinter diesem Foto irgendwo anders. 

Bei jedem Zug an ihrer Zigarette tauchten ihre Gesichtszüge Zentimeter für Zentimeter wieder auf, der Dunkelheit entrissen, wie sie es wollte, als wäre sie bereit, all die Geschichten, die über sie erzählt wurden, durch ihre eigenen Worte zu ersetzen. 

Aber dann hörte ich das Klopfen, das ich gefürchtet hatte. Laut und beharrlich. 

Jamal, wir wissen, dass du hier drin bist. 

Es war der Gerichtsbote, und er rief mich durch die geschlossene Tür. 

Jamal, mach sofort auf. Führst du wieder Selbstgespräche? 

Ich streckte meine Hände durch die Leinwand, berührte Sabas purpurrote Schenkel und hielt den Atem an angesichts der Gewalt, die in ihre Haut eingeprägt war. Als wäre die Berührung ihrer Wunden die einzige Möglichkeit, mich ihrer Existenz zu vergewissern und ihrer Unsichtbarkeit in meinem Kopf zu widersprechen. 

Jamal, mach die Tür auf, sonst schlag ich sie ein, rief der Gerichtsbote. 

Saba zoomte sich aus der Leinwand heraus. Ich ließ die glimmende Spitze ihrer Zigarette nicht aus den Augen, als sie Richtung Hügel davonschritt. Die Wolken zerstreuten sich. 

Ihr Prozess begann unter einem klaren Himmel. 

Und als ich das Tor zu meinem Kino öffnete, trat der Gerichtsbote ein, gefolgt von einem Pulk von Leuten.

Mädchen mit Brennholz trotteten hintereinander her, die Äste auf ihrem Rücken knackten. Ihnen folgten Männer mit Turbanen und gabis, die sie um ihre Jacken geschlungen hatten, und blockierten den Eingang. Sie schwelgten in Erinnerungen an Asmara. Seitdem ich hier bin, sagte der Älteste von ihnen, sehe ich, wenn ich die Augen schließe, Mussolini auf dem zentralen Boulevard, der seinen Namen trug. 

Sie fassten sich an den Händen, gingen gemeinsam weiter und teilten ihre Erinnerungen miteinander. Buonasera, Jamal, begrüßten sie mich und setzten sich in die erste Reihe. Eine Hirtin trat ein, sie schüttelte weiter ihren mit Milch gefüllten Sack aus Ziegenleder, um tesmi zu machen. Der Geruch der Butter verflog, als eine Prostituierte in der Tür erschien und den Duft von Schwarzkümmelöl mit Zimtaroma auf ihrer Haut hereintrug. 

Asmarische Jungen kamen in mein Quartier, sie hatten sich Strickjacken um den Hals geschlungen und die Spielkarten noch in der Hand. Der Spaßvogel unter ihnen mimte mit den Händen eine Explosion, als Frauen, Kanister mit Flusswasser auf den Köpfen balancierend, durch das Tor traten. Aber die Frauen lächelten nur. Sie hatten die Hände in die Seiten gestemmt und schwangen ihre Hüften. Ihr Geschnatter hörte auf, als eine über Achtzigjährige auf ihrem Esel kam, deren Tochter und Enkelin im Kampf für die Unabhängigkeit unseres Landes an der Front zu Tode gefoltert worden waren. Der Esel schrie, als sie abstieg. 

Ich stand auf und überließ meinen Stuhl dieser Frau, deren Schoß Löwinnen getragen hatte. Saba ist frei, sagte sie und drückte meine Hand. Saba ist frei. Eine Frau ist frei, auch wenn ihr Land noch nicht befreit ist.

Ich küsste ihre Stirn. 

Der Richter und die Ältesten waren immer noch nicht da. Eine Frau klagte, wie absonderlich es sei, dass man einander vor Gericht stellte, als ob das Leben im Lager nicht Prüfung genug wäre. 

Doch schon bald lachten die Leute wieder, als der Friseur unseres Lagers mich fragte, ob ich denn endlich meine Jungfräulichkeit an die unbeschnittene Frau verloren hätte, die im Hilfszentrum arbeitete und für die ich aus dem Englischen ins Tigrinische und ins Arabische übersetzte. Ich hätte eine zweifellos lange Diskussion gern schnell beendet, indem ich eingestand, dass ich meine Jungfräulichkeit an einen unbeschnittenen Mann verloren hatte. Aber ich tat es nicht. Ich lächelte nur und behielt die Maske der Verstellung auf. 

Doch mein Schweigen stachelte die Neugier nur noch weiter an. Forschende Augen suchten meine Maske zu durchdringen. Ich straffte mich, um meine Männlichkeit zu bekräftigen und das Feminine zu bekämpfen, das meine Knochen befallen hatte wie Ameisen, die Löcher in den Boden graben. Irgendwie sammelte ich meinen fragmentierten Körper und richtete mich kerzengerade auf wie eine Doum-Palme. 

Der Richter wird bald da sein, sagte der Gerichtsbote. 

Und als gälte es, die Zeit totzuschlagen, bis der Prozess begann, drückte ein Mann mir und dem Sohn unseres sufistischen Imams ein Schwert in die Hand. Die Zeit, so geht ein Sprichwort, ist wie ein Schwert: Wenn du sie nicht zerschneidest, zerschneidet sie dich. 

Der Mystiker und ich sollten in die Luft springen, um Gott näher zu kommen, um dem Rausch des Glücks näherzukommen und auf den Boden zurückzukehren mit Gottes Liebe. Der Sohn des Imams und ich sprangen, wir erhoben uns hoch über meine Behausung und das Lager und entschwebten in den beerenfarbenen Himmel. Die Klingen unserer Schwerter prallten in der Luft zusammen, und wir stießen unsere Waffen in den eintönigen Himmel, bis er blutete. Die Dämmerung brach herein. Blut füllte das Rund der strohgedeckten Dächer. 

Mein Freund und ich fielen kichernd auf den Boden zurück. Wir umarmten uns, das Schwert hinter dem Rücken des anderen. An diesem isolierten, verwahrlosten Ort ist es dein Freund, vor dem du dich in Acht nehmen musst, hatte Saba einmal zu mir gesagt. 

Jetzt erinnerte ich mich wieder an ihre Worte. Ich drückte meinen Handballen fest in sein Schulterblatt, und mein Freund tat dasselbe. Wir prägten uns einander tief ins Gedächtnis ein und kehrten lachend auf unsere Plätze zurück. 

Wo bleibt denn der Richter?, fragte ich, um diese Farce möglichst schnell zu beenden. Nicht dass ich der anderen Flüchtlinge überdrüssig gewesen wäre. Im Gegenteil. Es wäre keine Übertreibung zu sagen, dass ich die ersten Wochen und Monate im Lager nur dank ihrer mitfühlenden Solidarität überlebt hatte. Einige Familien hatten mir gestattet, das Bett ihrer Kinder und die wenigen Kleidungsstücke zu teilen, die sie besaßen. Und so schliefen ihre Kinder und ich nackt, während unsere Kleider über Nacht im Freien trockneten. Unsere Arme und Beine verschränkten sich, Schweiß klebte uns aneinander. 

Und bevor ich die Hütte eines Mannes bekam, der im Fluss ertrunken war, schlief ich lange in verschiedenen Hütten und legte meinen Kopf auf dasselbe Kissen wie ein Dichter, ein Vergewaltiger, ein Witwer, ein Ehebrecher, ein Fantast und zwanghafter Lügner, ein Imam, ein Homosexueller, ein Priester, ein verkappter Transvestit, ein Mann, der seinen Sohn missbrauchte, und eine Mutter, die ihre Kinder schlug, bis auf deren Haut ihre Wut eingebrannt war. Eine Zeit lang wohnte ich bei einer jungen Witwe, die ihre Nächte auf allen Vieren auf dem Boden ihrer Hütte verbrachte und ihren nackten Körper dem

Geist ihres verstorbenen Mannes darbot, sodass ich mit dem Geruch ihres sexuellen Begehrens in der Lunge einschlief.

Die Träume dieser Menschen, ihre Ängste und Untaten wurden meine Träume, meine Ängste und meine Untaten. Und ich fragte mich, ob ich am Ende ein Träumer werden würde, ein Wanderer zwischen Ländern und Liebschaften, jemand, der seinem Opfer durch dunkle Gassen nachstellt, oder ein Mann der Worte. Oder ob ich mich durch göttliche Macht in eine Frau wie Saba verwandeln würde, deren Rundungen ich mir im Schimmer des Mondlichts als meine eigenen vorgestellt hatte.

Die Zeit meines Heranwachsens war voller Möglichkeiten, dies oder das zu werden, und ich war Wünschen ausgeliefert, die sich mit jeder Nacht in einer neuen Hütte änderten, wenn ich den Herzen derjenigen lauschte, die ihren Kopf neben meinen betteten, und deren Atem erschreckende, aber auch sinnliche und mitleidvolle Gedanken in mir wachriefen. Ich bin nichts als die Summe der Gedanken all dieser Gefährten. Denn ohne dass sie etwas ahnten, wurde ich vieles zugleich: ein Abbild ihrer Großzügigkeit, eine Fallstudie ihrer edlen Überzeugungen und der Träger ihrer unerträglichsten Geheimnisse.

Cinema Silenzioso

La noche en que el secretario judicial del campamento anunció el juicio de Saba, yo estaba sentado en un taburete, enfrente de mi pantalla de cine: el Cinema Silenzioso. El atardecer caía sobre los tejados de paja. Una luna llena asomaba sobre la parte del campamento que veía por mi pantalla. Una luz como una tinta azul espesa manchaba los muros y, entre los callejones, los hornos de leña brillaban rojos.

Vi al secretario montado en su burro por las polvorientas y estrechas calles. Su silueta correteaba entre las chozas.

“Se solicita que asistáis al juicio de Saba”, informó el secretario a través de su megáfono. “La sala de juicio se traslada al recinto del cine”.

Al oír su nombre me puse en pie de un salto. El boceto de Saba que estaba sujetando pendía encima de la estufa abierta que tenía al lado. Los trazos de carboncillo que delineaban sus pezones brillaban con la luz de la lumbre. Miré hacia la parcela de Saba, que parecía una fotografía a través de la pantalla. No se la veía por ningún lado. Su tilo se erguía congelado contra los colores arcillosos de las cabañas cercanas. Las langostas colgaban de las hojas inclinadas de las cañas de azúcar frente a la ventana de su cabaña.

Cuando empecé a construir el cine en mi parcela, me inspiraba el recuerdo de las cuarenta y cinco luces redondas de la fachada del cine italiano Impero en Asmara, donde trabajaba antes de huir al campamento. Hice mi pantalla de cine con una gran sábana blanca que planché y até a dos postes clavados en el suelo, con un cuadrado grande recortado en el centro. La coloqué cerca de la cresta de la loma en la que estaba mi parcela. Muchos pensaron que lo había hecho para dejar que toda la luz de la luna y las estrellas bañara a los que actuaban en la pantalla abierta, tras ellos, el campamento existía de forma aislada. Como un mural, un artificio de una época pasada.

La verdadera razón, sin embargo, era otra diferente. Desde la cima de la colina, mirando a través de la pantalla con la luz adecuada, se podía ver dentro de la parcela de Saba, vallada por tres de sus lados, la colina en la que se encontraba el cine servía de cuarta valla. Podía verla todo el tiempo, su mundo parte del mío.

El problema era que yo, al igual que otros, me había creído la ilusión de que la sábana era una pantalla de verdad y de que todo lo que veíamos dentro de ella era una película real, hecha, escena a escena, en algún lugar lejano. La ilusión iba anidando en mi vida con cada día que pasaba frente a mi cine. Y los dos mundos, el real en el que Saba vivía y el virtual de la película que veía, donde no todo es lo que parece, existían en armonía.

La veía cocinando, leyendo, planchando, trabajando, enseñando a adultos a leer y a escribir, pero también la miraba haciendo las cosas que hacemos cuando nadie nos ve. Y mientras os hablo ahora mismo, una serie aleatoria de imágenes de ella se reproducen en mi mente. Está esa tarde que se pasó masturbándose detrás de la letrina, mientras su hermano preparaba un estofado doro wot para ella y su marido.

Pero esa escena está difuminada por otra. En esta, ella estaba sentada en cuclillas frente a la gran piedra curva colocada en el suelo, y al moler el grano en la piedra, su culo se elevaba de sus talones, y el dobladillo de su vestido negro aleteaba cada vez que inclinaba los hombros, hacia delante y hacia atrás, para machacar los granos con piedras más pequeñas. Sus muslos quemados brillaban como velas, su historial de heridas disimulado por la nube de harina blanca que se arremolinaba frente a ella y en la que su cabeza entraba y salía, volviendo blanco su pelo. La cara de Saba llena de harina existe en mi mente junto con su cara maquillada la noche de su boda, cuando se sentó al lado de su marido de mediana edad, llevando un vestido que una vez perteneció a una mujer ahora muerta. Todo es reciclado en nuestro campamento, tanto la felicidad como la desesperanza.

No dejo de volver a su noche de bodas. Todavía me estremezco cuando pienso en su hermano acercándose de puntillas hasta el dormitorio conyugal, mucho después de que la música se acabara y de que los invitados se hubieran marchado para dejar a la novia y al novio consumar el matrimonio. Cómo se retorció al pegar la oreja a la pared.

Ahora estaba pensando en Saba, en su crimen, en su inminente juicio, cuando de pronto salió de su cabaña y apareció en la pantalla con su vestido negro, su otra piel. Recostándome en mi taburete, me puse de nuevo a ver mi cine, y a Saba a través de él. Se encaramó a su cama bajo el tilo, libro en mano. La lámpara de aceite titilaba a su lado. Saba siempre dormía fuera, al aire libre, y yo la miraba cada noche, mientras la luna y las estrellas caían sobre su piel tersa.

Supuse que entonces leería su libro. Había estado releyendo La dama del perrito, de Chéjov, que el coordinador inglés había dejado en el campamento junto con su periódico británico. Como si por leerlo una y otra vez fuera a encontrar, ella también, un final feliz para su propia historia de amor. ¿Pero a quién amaba ella?

La pantalla de mi cine temblaba. Saba encendió su radio. La música empezó a sonar de golpe en medio de la silenciosa tarde. Momentos después, mientras ponía un cazo de leche en la estufa abierta, oí pasos. Cuando levanté la vista, la vi subiendo por la colina hacia mí, deslizándose como un fantasma entre los arbustos y cactus. Al echarme hacia delante le di un empujón a la estufa.

Saba, con su vestido negro y sus sandalias atadas al tobillo, se quedó de pie junto a la silla de colores frente a mí, con una bolsa en la mano. Parecía un personaje escapado de una película italiana. ¿Era un producto de mi imaginación? No, podía verla. Podía oler el perfume de su cuerpo.

Se alejó de la pantalla y colgó su vestido negro de la rama inferior de un hibisco que había al borde de la colina. Volvió desnuda a la pantalla y se sentó en la silla de colores, la misma silla en la que los que actúan se sientan para contar historias, para recordar la vida en nuestra tierra natal antes de la guerra, antes del exilio. En el cine solía rogarles a los actores que se sintieran libres de decir y hacer lo que quisieran, pero aun así seguían limitados por su condición de exiliados. Sabía que no tenía que recordarle lo mismo a Saba.

Las hormigas le trepaban por los dedos de los pies, arreglados por Hagos la tarde anterior.

Saba sacó unas tijeras de su bolsa y empezó a cortarse el pelo. El brillo plateado del cielo se vertía sobre la pantalla. Mientras sus largos mechones de pelo caían al suelo, ella me miraba a través de sus densas pestañas. El blanco de sus ojos era perturbadoramente claro.

El viento se agitó. Las chispas chisporrotearon en todas direcciones. La leche que había en el cazo empezó a hervir, convirtiéndose en una esponjosa cúpula blanca que se derramó, apagando el fuego.

Saba alargó el brazo a través del hueco de la pantalla y cogió el cigarrillo que me había encendido en la estufa antes de que ella llegara. Deseé poder coger su mano solo un momento, pero hacerlo habría supuesto cuestionar todo en lo que había creído hasta entonces. “Esto es un cine en un campo de refugiados”, me dije. “Saba es una actriz en una película hecha en una tierra extranjera”.

Echó el humo del cigarro. Su cara se desvaneció en él. Saba tiene experiencia en desaparecer y reaparecer y, por un momento, no había nadie en la pantalla. Ni siquiera el campamento. Saba era una mentira, el campamento, una ilusión. Pero los vapores del descuido se elevaban desde el campamento tras ella, devolviéndome a la realidad. El olor de los tejados de paja amarilla húmedos, de los muros de adobe hechos con estiércol, del campo abierto que todos usábamos como letrina y en el que tantas veces me había encontrado con Saba.

Un águila se posó en el hibisco de mi cine, abriendo el pico como si el vestido negro de Saba estuviera adornado con sangrientos recuerdos; su carne, el hilo que mantiene el tejido unido.

La luna desapareció tras las nubes. Saba se desvaneció en esa oscuridad momentánea, su cara resurgía cada vez que le daba una calada al cigarro. Pero la oscuridad siempre volvía en este lugar. Las lámparas se quedaban sin aceite, las baterías se agotaban. La mitad de nuestras vidas la pasábamos a oscuras.

“Habla”, le pedí a Saba. “Por favor, di algo”.

Y lo hizo, cuando el águila se fue volando. “Solía creer”, dijo. “Creía que aunque la gente huyera de su tierra, aunque dejasen atrás sus pertenencias, nuestras tradiciones permanecerían pegadas a los huesos. Escapan con nosotros a donde quiera que vayamos”.

Hizo una pausa y levantó los ojos hacia el cielo.

“¿Qué estaba intentando decirme? ¿Para qué estaba intentando prepararme? ¿Tenía esto algo que ver con el juicio?”.

Una ráfaga de viento reavivó las brasas siseantes. Las chispas me dieron en un lado de la cara. Se me llenaron los ojos de lágrimas. Era yo quien animaba a los miembros del público a no tener miedo cuando entraban en mi pantalla. En lugar de contar de nuevo sus trágicas historias en el campamento, les instaba a que contaran sus sueños para que se volvieran fantasía en este lugar remoto. Una vez estaban dentro de los confines de mi cine, dejaban de ser refugiados condicionados por su exilio; en lugar de eso, podían hacer o decir aquello que quisieran. “Porque”, les decía una y otra vez, “sois personajes de una película hecha en un sitio libre, en algún lugar lejos de aquí”.

Algunos se lo creían. Me acuerdo del chico que contó su fantasía sobre la mujer de su tío. Sus hermanos lo sacaron de la pantalla a través del hueco de la sábana y le dieron una paliza que lo dejó inconsciente. O la chica a la que sus padres iban a casar, pero se quedó cautivada con la ilusión de mi cine, declarando el nombre de su verdadero amor en el momento en que puso un pie dentro. Sus padres la desheredaron.

Y ahora mi invento había contagiado también a Saba. No estaba preparado para escuchar la verdad. Cogí un trozo de carbón y me levanté, dispuesto a lanzárselo a la sábana. Quemar mi cine de una vez por todas, y con él mi fantasía, y a Saba, y todas las escenas fragmentadas de ella que había recopilado y tejido juntas. Las escenas a través de las cuales yo había sobrevivido. Mi vida era un espejismo porque Saba también lo era.

“Apaga la lámpara”, dijo.

Dejé caer el trozo de ascua. Al hacer lo que me pedía, ella desapareció. Pero sus muslos violáceos y la silla bajo su cuerpo oscuro brillaban a la luz de la luna. La mitad de Saba se convirtió en una silueta sentada, como si fuera el negativo de una fotografía y la persona real tras la imagen, en alguna otra parte.

Cada vez que aspiraba su cigarro, sus facciones aparecían centímetro a centímetro, dibujadas de nuevo desde la oscuridad, de la manera en que ella quería, como si estuviera lista para reemplazar con sus propias palabras todas las historias que se habían contado sobre ella.

Pero entonces llegaron los golpes en la puerta que había estado temiendo. Fuertes y persistentes. “Jamal, sabemos que estás ahí”. Oía la voz del secretario del tribunal gritando a través de la puerta. “Jamal, abre la puerta de una vez. ¿Estás hablando solo de nuevo?”.

Deslicé las manos a través de la pantalla, toqué los muslos violáceos de Saba y contuve la respiración por la violencia impresa en su piel, como si enfrentarme a sus heridas fuera la única manera de confirmar su existencia y desafiar su invisibilidad en mi mente.

“Jamal, abre la puerta antes de que la eche abajo”, dijo el secretario.

Saba se alejó de la pantalla de cine. Seguí la punta de su cigarro mientras se dirigía hacia la colina. Las nubes se dispersaron.

Su juicio comenzó bajo un cielo luminoso.

En cuanto abrí la puerta de mi cine, el secretario entró de golpe, seguido por una multitud de gente. Chicas que cargaban leña caminaban en fila con dificultad. La leña a sus espaldas chirriaba. Tras ellas, ancianos ataviados con turbantes y gabis enrollados sobre sus chaquetas se pararon bloqueando la entrada. Estaban recordando Asmara. “Desdé que llegué aquí, y cada vez que cierro los ojos”, decía el más viejo de ellos, “veo a Mussolini en el boulevard central al que llamó con su nombre”.

Se cogieron de la mano y avanzaron juntos, encarando los recuerdos al unísono. “Buonasera, Jamal”, me saludaron mientras se sentaban en la primera fila. Apareció una pastora sacudiendo la piel de cabra en la que batía la leche hasta convertirla en tesmi. El olor a mantequilla se desvaneció cuando apareció en el umbral una trabajadora sexual, con la cara cubierta de aceite de comino negro perfumado con canela.

Unos chicos de Asmara entraron en mi parcela, con sus cárdigans atados al cuello, aún llevaban sus cartas de juego. El gracioso del grupo hizo un gesto de explosión con las manos cuando unas mujeres que cargaban bidones llenos de agua del río sobre sus cabezas entraron por la puerta. Las mujeres, sin embargo, sonrieron y echaron la cadera hacia un lado, los brazos en jarras. Pararon la cháchara cuando llegó en su burro una mujer de ochenta y pico años, cuyas hija y nieta habían sido mártires en el frente luchando por la independencia de nuestro país. El animal rebuznó cuando la abuela se bajó de su espalda.

Me levanté y le dejé mi silla a esta mujer cuyo útero tiempo atrás había albergado leonas. “Saba es libre”, me dijo, apretando mi mano. “Saba es libre. Una mujer es libre antes de que su país sea liberado”.

Le besé la frente.

El juez y los ancianos estaban por llegar. Una mujer lamentaba el hecho de que se enjuiciaran los unos a los otros, como si la vida en el campamento no lo hiciera ya de por sí.

La multitud, sin embargo, pronto se volvió a reír cuando el barbero del campamento me preguntó si por fin había perdido mi virginidad con la mujer incircuncisa que trabajaba en el centro de asistencia, a quien había ayudado a traducir del inglés al tigriña y al árabe. Quería concluir rápidamente lo que seguro sería un largo debate revelándoles que, en cambio, había perdido mi virginidad con un hombre no circuncidado. Pero no lo dije. En vez de eso, sonreí y seguí fingiendo.

Mi silencio acrecentó la curiosidad. Los ojos seguían sondeando la mentira en mi cara. Reafirmé mi postura para reafirmar mi masculinidad, contrarrestando la feminidad que infectaba mis huesos como hormigas cavando agujeros en la tierra. De alguna manera conseguí recomponer en uno mi fragmentado cuerpo, y me quedé erguido como una palmera dum.

“El juez va a llegar pronto”, anunció el secretario.

Y como para matar el tiempo hasta que empezara el juicio, un hombre nos tendió a mí y al hijo de nuestro imam sufí una espada a cada uno. El tiempo, como dice el dicho, es como una espada: si no lo matas, te mata.

Nos pidió al místico y a mí que nos acercáramos al divino, a la exaltación, y que volviéramos a esta tierra portando su amor. Entonces, el hijo del imam y yo saltamos, elevándonos por encima de la parcela, por encima del campamento, y volamos hacia el cielo rojizo, nuestras espadas chocando en pleno vuelo. Juntos blandimos nuestras armas contra el monótono cielo hasta que sangró. Llegó el amanecer. La sangre cubrió las curvas de los tejados de paja.

Mi amigo y yo caímos al suelo riéndonos. Nos abrazamos, nuestras espadas tras la espalda del otro. “En este lugar aislado y olvidado, es de tu amigo de quien debes tener cuidado”, me dijo una vez Saba.

Recordando sus palabras, clavé la palma de mi mano en el omóplato de mi amigo, como hizo él en el mío. Marcamos la presencia de cada uno en la memoria del otro, riéndonos, y volvimos a nuestros sitios.

“¿Pero, dónde está el juez?” pregunté, esperando poner fin a esta farsa de una vez. No es que me hubiera hartado de mis compañeros refugiados. Al contrario. No exageraría si dijera que fue justamente su compasiva solidaridad lo que me mantuvo vivo durante las primeras semanas y meses de la vida en el campamento. Algunas familias me dejaron que compartiera la cama con sus hijos y alguna prenda de ropa que tenían de sobra. Así, de noche, tanto sus hijos como yo dormíamos desnudos mientras nuestra ropa se secaba fuera. Nuestras extremidades entrelazadas, el sudor nos mantenía pegados.

Y durante una larga temporada, antes de que heredara mi cabaña de un hombre que se había ahogado en el río, estuve durmiendo en diferentes cabañas. Recostaba mi cabeza en la misma almohada que un poeta, un violador, un viudo, un adúltero, un mentiroso compulsivo y fantasioso, un imam, un homosexual, un cura, un travesti en el armario, un hombre que abusaba de su hijo, una mujer que pegaba a sus hijos hasta que les marcaba su ira en la piel. Y por un tiempo viví con una joven viuda que pasaba las noches a cuatro patas clavada en el suelo de su cabaña, rindiendo su cuerpo desnudo al fantasma de su difunto marido, así que me iba a la cama con el olor de su sexo anhelante llenándome los pulmones.

Los sueños de estas personas, sus miedos y sus crímenes se convirtieron en míos. Vivía preguntándome si acabaría como un soñador, como un vagabundo entre países y amantes, o como alguien que acecharía a una víctima por callejones oscuros. O si acaso sería un hombre de palabras, o si incluso el poder de lo divino me transformaría en una mujer como Saba, cuyas curvas inundadas de luz de luna había imaginado como mías.

Mi adolescencia estaba llena de posibilidades, de convertirme en esto o en aquello, cautivo de una ambición que cambiaba con cada noche que dormía en una cabaña distinta y escuchaba los corazones de aquellos que recostaban sus cabezas junto a la mía, sus respiraciones despertando pensamientos grotescos a la vez que otros sensibles y compasivos. No soy nada sino la suma de los muchos pensamientos de esos compañeros. Porque, sin que ellos lo advirtieran, me convertí en muchas cosas: una imagen de su generosidad, un caso práctico para sus nobles creencias, y un portador de sus más insoportables secretos.

Cinema Silenzioso

Op de avond dat de griffier van het kamp Saba’s proces aankondigde, zat ik op een stoel voor mijn bioscoopscherm.

Cinema Silenzioso.

De schemering daalde neer over de rieten daken. Boven het kamp dat ik door mijn scherm aanschouwde, verscheen een volle maan. Spatten licht als dikke blauwe inktvlekken tegen de muren en in de steegjes, de rode gloed van houtkachels.

Ik zag de griffier op zijn ezel in de stoffige, smalle straten. Zijn silhouet gleed langs de hutten. U wordt verzocht aanwezig te zijn bij het proces van Saba, verkondigde de griffier door zijn megafoon. Het proces zal plaatsvinden op het erf bij de bioscoop.

Zodra ik haar naam hoorde, sprong ik overeind. De schets van Saba die ik in mijn handen hield, bungelde boven het brandende fornuis naast me. De houtskoolstrepen die haar tepels voorstelden glinsterden in de gloed van het smeulende vuur. Ik keek door het bioscoopscherm naar het erf van Saba, dat als een schilderij tevoorschijn kwam. Ze was nergens te bekennen. Haar lindeboom stak onbeweeglijk af tegen de omringende kleikleurige hutten. Sprinkhanen hingen aan de schuine bladeren van het suikerriet onder het raam van haar hut.

Toen ik de bioscoop op mijn erf begon te bouwen, werd ik geïnspireerd door de herinnering aan de vijfenveertig ronde lampen aan de gevel van de Italiaanse Cinema Impero in Asmara. Daar werkte ik voordat ik naar het kamp vluchtte. Ik maakte mijn bioscoopscherm van een groot wit laken dat ik streek en aan twee houten palen in de grond bevestigde, ik had een groot vierkant uit het midden geknipt. Ik zette het neer in de buurt van de heuveltop waarop mijn erf lag. Veel mensen dachten dat ik dat deed om het licht van de sterren en de maan optimaal op de performers op het open scherm te laten schijnen, het kamp achter hen als geïsoleerd decor. Als een muurschildering, een artefact uit vervlogen tijden.

In werkelijkheid was het me ergens anders om te doen. Als je vanaf de top van de heuvel door het scherm keek en het licht precies goed was, kon je recht op Saba’s erf kijken, aan drie kanten afgeschermd, met de heuvel waarop de bioscoop stond als vierde omheining. Ik kon de hele tijd naar haar kijken, haar wereld was een onderdeel van de mijne. Het probleem was dat ik, zoals vele anderen, de illusive was gaan koesteren dat het laken daadwerkelijk een scherm was, en alles wat zich erop afspeelde echt een film – scene na scène opgenomen op een plek ver hiervandaan. Die illusie nestelde zich elke dag die ik voor mijn scherm doorbracht dieper in mijn leven. En die twee werelden, de echte waarin Saba leefde en de virtuele van de film waarnaar ik keek, waarin niet alles is wat het lijkt, bestonden in harmonie naast elkaar. Ik zag haar koken, lezen, strijken, werken, lees- en schrijfles geven aan volwassenen, maar ik zag haar ook die dingen doen die mensen alleen doen als niemand ze ziet. Nu ik dit zo aan jullie vertel, zie ik een willekeurige greep beelden van haar voor me. Bijvoorbeeld die avond die ze masturberend achter de latrine doorbracht, terwijl haar broer een pan doro wot kookte voor haar en haar man.

Maar die scène wordt vertroebeld door een andere. Daarin zat ze op haar knieën bij de grote ronde steen op de grond voor haar, en wanneer ze het graan op die steen maalde kwamen haar billen iets omhoog, de zoom van haar zwarte jurk fladderde terwijl ze zich vooroverboog om het graan te vermalen door er kleinere stenen overheen te rollen. Haar verbrande dijen gloeiden als kaarsen, haar wonden uit het verleden werden gemaskeerd door de wolk witte meel die zich voor haar vormde en waar haar hoofd in en uit ging, met wit geworden haren. Ik herinner me Saba’s meelwitte gezicht net zo scherp als haar opgemaakte gezicht op de avond van haar huwelijk, toen ze gekleed in een jurk van een dode vrouw naast haar echtgenoot van middelbare leeftijd zat. Alles in ons kamp wordt gerecycled, zowel geluk als wanhoop.

En ik blijf maar terugkeren naar de avond van haar huwelijk. Ik ril nog steeds bij de gedachte aan hoe haar broer op zijn tenen in de richting van de echtelijke sponde sloop, lang nadat de muziek was verstomd en de gasten waren vertrokken om de bruid en bruidegom hun huwelijk te laten consummeren. Hoe hij gepijnigd zijn oor tegen de muur legde.

Goed, ik dacht dus aan Saba, aan haar misdaad en haar aankomende proces, toen ze uit haar hut kwam en op het scherm verscheen in haar zwarte jurk, haar andere huid. Achteroverleunend op mijn stoel richtte ik mijn aandacht weer op mijn bioscoopscherm en Saba die daar te zien was. Ze streek neer op haar bed onder haar lindeboom, met een boek in haar handen. De olielamp naast haar bed flakkerde. Saba sliep altijd buiten, en ik keek elke nacht naar haar als het licht van de maan en de sterren op haar fijne huid landde. 

Ik nam aan dat ze nu haar boek zou gaan lezen. Ze was Tsjechovs De dame met het hondje aan het herlezen, het exemplaar dat onze Engelse coördinator samen met zijn Britse krant in ons kamp had achtergelaten, alsof haar eigen liefdesverhaal net zo’n goede afloop zou kennen als ze dat maar steeds opnieuw las. Maar van wie hield ze?

Het scherm van mijn bioscoop trilde even. Saba zette haar radio aan. Muziek galmde luid de stille avond in. En vlak daarop, toen ik even een pannetje melk in de open oven zette, hoorde ik voetstappen. Ik keek op en zag haar de heuvel op lopen, naar mij toe, ze gleed voort als een geest tussen de struiken en cactussen. Ik leunde naar voren en stootte me aan de oven.

Saba, met haar zwarte jurk en sandalen met bandjes, stond naast de gekleurde stoel voor mijn neus, met een tas in haar handen. Ze leek op een personage dat zo uit een Italiaanse film was gestapt. Verbeeldde ik me dit? Maar ik kon haar toch echt zien. Het parfum van haar lichaam ruiken.

Ze liep weg van het scherm en hing haar zwarte jurk over de lage tak van een hibiscus aan de rand van de heuvel. Ze kwam naakt terug naar het scherm en ging op de veelkleurige plastic stoel zitten, dezelfde stoel waarop de performers plaatsnamen om verhalen te vertellen, om het leven in ons thuisland van voor de oorlog op te roepen, van voordat we bannelingen waren. Ik hamerde er in de bioscoop altijd op dat de performers vrij waren om te zeggen en te doen wat ze wilden. Toch bleven mensen beteugeld door hun ballingschap. Ik wist dat ik Saba dit niet hoefde uit te leggen. 

Over haar tenen, die Hagos de avond ervoor een pedicure had gegeven, kropen een paar mieren. Saba pakte een schaar uit haar tas en begon in haar haren te knippen. De witzilveren gloed van de heldere hemel scheen op het scherm. Terwijl de lange zwarte lokken op de grond vielen, keek ze me aan door haar zware wimpers. Het wit van haar ogen was verontrustend helder. 

De wind zwol aan. Vonken vlogen in alle richtingen. De melk in het pannetje kookte, stroomde als een witte, wollige bol over de rand en doofde het vuur. 

Saba stak haar arm door het gat in het scherm en pakte de sigaret die ik vlak voor haar komst had aangestoken aan de oven. Kon ik haar hand maar heel even vasthouden, maar dat zou indruisen tegen alles wat ik tot op dat moment geloofde. Dit is een bioscoop in een vluchtelingenkamp, hield ik mezelf voor. Saba is een actrice in een film uit een ver land.

Ze blies rook uit. Haar gezicht verdween in de wolk. Saba verdween en verscheen wel vaker. Heel eventjes was er niemand op het scherm. Zelfs het kamp bestond niet. Saba was een leugen, dit kamp een illusie. Maar uit het kamp achter haar stegen de dampen van verval omhoog die me terugbrachten naar de werkelijkheid. De stank van geel rottend riet, van moddermuren vol mest, van het open veld dat we allemaal als wc gebruikten en waar ik Saba zo vaak was tegengekomen. 

Een adelaar landde in de hibiscus bij de bioscoop en sperde zijn bek open alsof Saba’s zwarte jurk doorvlochten was met bloederige herinneringen, alsof de stof bijeen werd gehouden met haar vlees als draad. 

De maan verdween achter de wolken. Saba ging op in de tijdelijke duisternis, haar gezicht verscheen toen ze een trekje van haar sigaret nam. Maar het donker kwam altijd terug hier. Lampen kwamen zonder olie te zitten. Batterijen raakten op. De helft van ons leven brachten we in duisternis door.

Vertel, spoorde ik Saba aan. Zeg alsjeblieft iets.

En dat deed ze, nadat de adelaar was weggevlogen. Ik geloofde, zei ze. Hoewel mensen hun land uit vluchten, hun eigendommen achterlaten, geloofde ik dat onze tradities altijd binnen in ons blijven bestaan. Ze vluchten met ons mee, waar we ook naartoe gaan.

Ze was even stil en sloeg haar ogen op naar de lucht.

Wat probeerde ze me te vertellen? Waar bereidde ze me op voor? Had dit iets te maken met het proces?

Een windvlaag joeg het leven terug in de sissende kolen. Vonken sloegen tegen de zijkant van mijn gezicht. De tranen welden op in mijn ogen. Ik was degene die de mensen in het publiek altijd op het hart drukte niet bang te zijn als ze in mijn scherm stapten. In plaats van hun tragische verhalen in het kamp te herhalen, spoorde ik ze aan om over hun dromen te vertellen, om hun verbeelding op deze afgelegen plek aan het werk te zetten. Op het moment dat ze mijn bioscoop betraden, waren ze geen vluchtelingen meer, begrensd door hun ballingschap; hier konden ze zeggen en doen wat ze maar wilden. Want, vertelde ik ze keer op keer, jullie zijn personages in een film die opgenomen is op een vrije plek ver hiervandaan.

En sommigen van hen geloofden me. Ik herinner me de jongen die vertelde over zijn fantasie met de vrouw van zijn oom. Zijn broers sleepten hem door het gat in het laken van het scherm en sloegen hem bewusteloos. Of het meisje dat uitgehuwelijkt zou worden door haar ouders, maar betoverd werd door de illusie van mijn bioscoop en op het moment dat ze binnenstapte de naam van haar ware liefde uitsprak. Haar ouders verstootten haar.

En nu was ook Saba besmet door mijn vondst. Ik was er niet klaar voor om de waarheid te horen. Ik pakte een stukje houtskool en stond op, klaar om het naar het scherm te smijten. Mijn bioscoop tot de grond toe laten afbranden, en daarmee mijn verbeelding, en Saba, en alle afzonderlijke scènes van haar die ik had verzameld en samengebracht. De scènes waardoor ik overleefde. Mijn leven was een luchtspiegeling, omdat Saba een luchtspiegeling was.

Doe die lamp uit, zei ze.

Ik liet de brandende klomp vallen. En toen ik deed wat ze me vroeg, vervaagde ze. Maar haar paarse dijen en de stoel onder haar donkere lichaam glinsterden in het maanlicht. De helft van haar veranderde in een zittend silhouet, alsof ze een negatief van een foto was en de echte persoon achter de afbeelding ergens anders was.

Telkens als ze rookte kwam ze een beetje tevoorschijn, werd ze opnieuw getekend uit de duisternis, zoals zij het wilde, alsof ze klaar was om alle verhalen die er over haar verteld werden te vervangen door haar eigen woorden.

Maar op dat moment werd er aangeklopt, het geluid waar ik zo tegenop had gezien. Luid en aanhoudend.

Jamal, we weten dat je er bent. 

Ik hoorde de griffier door de deur schreeuwen.

Jamal, doe de deur onmiddellijk open. Ben je weer tegen jezelf aan het praten?

Ik stak mijn handen door het scherm, raakte Saba’s dijen aan en mijn adem stokte in mijn keel door de sporen van geweld op haar huid, alsof alleen een confrontatie met haar wonden kon bewijzen dat ze echt bestond en mijn gedachte dat ze onzichtbaar was kon tegenspreken.

Jamal, als je de deur nu niet opendoet, trap ik ’m in, zei de griffier.

Saba verdween snel van het bioscoopscherm. Ik keek de punt van haar sigaret na terwijl ze naar de heuvel liep. De wolken dreven uiteen. 

Haar proces begon onder een heldere hemel.

En zodra ik de poort naar mijn bioscoop opende, stapte de griffier naar binnen, een hele meute mensen achter hem aan.

Een rij sjokkende meisjes die brandhout droegen. Het hout kraakte op hun rug. Achter hen was een groepje oude mannen blijven staan, met tulbanden om en gabi’s om hun jasjes, ze blokkeerden de ingang. Ze haalden herinneringen op aan Asmara. Sinds ik hier ben, en elke keer als ik mijn ogen dichtdoe, zei de oudste van hen, zie ik Mussolini in de grote straat die hij naar zichzelf had vernoemd.

Ze hielden elkaars handen vast en liepen samen verder, gingen eendrachtig de herinneringen tegemoet. Buonasera, Jamal, ze groetten me vanaf de eerste rij. Er kwam een herderin binnen die de geitenhuid waarin ze tesmi maakte van melk nog aan het schudden was. De geur van boter vervloog toen er een sekswerker in de deuropening verscheen – haar gezicht zat onder de zwarte-komijnolie en was geparfumeerd met kaneel.

Asmarino-jongens liepen mijn erf op met truien om hun nek geknoopt, hun speelkaarten nog in de hand. De grappenmaker onder hen beeldde met zijn handen een explosive uit terwijl vrouwen met jerrycans vol rivierwater balancerend op hun hoofd door de poort liepen. De vrouwen lachten alleen maar, wiegden met hun heupen, hun handen in hun zij. Ze staakten hun geklets toen een vrouw van in de tachtig, wier dochter en kleindochter in de strijd voor onafhankelijkheid aan de frontlinie waren gedood, aankwam op haar ezel. Het dier balkte terwijl de grootmoeder van zijn rug stapte.

Ik stond op en gaf mijn zitplaats aan deze vrouw, die ooit leeuwinnen in haar baarmoeder had gedragen. Saba is vrij, zei ze, en ze kneep in mijn hand. Saba is vrij. Een vrouw is vrij voordat haar land bevrijd is.

Ik kuste haar op haar voorhoofd.

De rechter en de raadslieden waren er nog niet. Een vrouw beklaagde zich over het opmerkelijke gebruik elkaar voor het gerecht te dagen, alsof je met het leven in het kamp nog niet genoeg werd gestraft.

Maar de mensen waren al snel weer aan het lachen, nadat de kapper van het kamp mij vroeg of ik was ontmaagd door de onbesneden vrouw die bij het hulpcentrum werkte. Ik had haar geholpen met het vertalen van Engels naar Tigrinya en Arabisch. Ik wilde de ongetwijfeld lange discussie daarover de kop indrukken door te onthullen dat ik in feite ontmaagd was door een onbesneden man. Maar ik hield mijn mond. Ik glimlachte en bleef me verbergen achter mijn masker van schone schijn.

De nieuwsgierigheid werd alleen maar groter door mijn zwijgen. Ogen bleven proberen door mijn masker heen te kijken. Ik ging wat steviger staan om mijn mannelijkheid te benadrukken, vocht tegen de vrouwelijkheid die tot in mijn botten was doorgedrongen als mieren die gaten in de grond graven. Op de een of andere manier slaagde ik erin de onderdelen van mijn lijf bijeen te rapen en rechtop te staan als een palmboom.

De rechter komt er zo aan, zei de griffier.

Toen overhandigde een man, als om de tijd te doden tot het proces begon, mij en de zoon van onze soefi-imam elk een zwaard. Tijd, zo luidt het gezegde, is als een zwaard: ga er wijselijk mee om, of het is gedaan met je.

De mysticus en ik werden verzocht een sprong te wagen die ons dichter bij het goddelijke, dichter bij bezieling zou brengen, en dan te landen met zijn liefde op zak. De zoon van de imam en ik sprongen, we stegen tot hoog boven het erf, het kamp, en zweefden richting de bessenrode hemel, midden in de lucht kletterden onze zwaarden tegen elkaar aan, en samen staken we ze in de monotone lucht tot ze bloedde. Het ging schemeren. Bloed vulde de bogen van de rieten daken.

Mijn vriend en ik vielen lachend terug op de grond. We omhelsden elkaar, onze zwaarden achter de rug van de ander. Op deze afgelegen, verwaarloosde plek moet je vooral op je hoede zijn voor je vrienden, had Saba eens tegen me gezegd.

Met haar woorden in gedachten drukte ik mijn handpalm hard tegen het schouderblad van mijn vriend, zoals hij ook bij mij deed. We markeerden onze aanwezigheid in elkaars geheugen en liepen lachend terug naar onze stoelen.

Maar waar blijft de rechter? vroeg ik, in de hoop een eind te maken aan deze hele schertsvertoning. Het is niet dat ik mijn medevluchtelingen zat was. Integendeel. Ik zou niet overdrijven als ik zei dat het hun medeleven en solidariteit was waardoor ik de eerste weken en maanden in het kamp heb overleefd. Sommige families lieten me delen in de bedden en de schaarse kleren van hun kinderen, waardoor zowel ik als de kinderen ’s nachts naakt sliepen terwijl onze kleding buiten hing te drogen. Onze ledematen met elkaar vervlochten, zweet bond ons samen als lijm.

En een tijdlang, voordat ik mijn hut kon overnemen van een man die in de rivier was verdronken, sliep ik in verschillende hutten en deelde ik het hoofdkussen met een dichter, een verkrachter, een weduwe, een overspelige, een fantast en pathologische leugenaar, een imam, een homoseksueel, een priester, een heimelijke travestiet, een man die zijn zoon had mishandeld, een moeder die haar kinderen sloeg tot haar woede in hun huid was gegraveerd, en ik heb een periode bij een jonge weduwe geslapen die ’s nachts op haar handen en knieën op de grond ging zitten om haar lichaam aan de geest van haar overleden man te geven, zodat ik naar bed ging met de geur van haar smachtende geslacht in mijn longen.

De dromen van deze mensen, hun angsten en misdaden, werden die van mij. Ik bracht mijn dagen door met de vraag of ik een dromer zou worden, iemand die zich bewoog tussen verschillende landen en geliefden, of iemand die zijn slachtoffer in donkere steegjes zou achtervolgen, of een man van woorden, of zou ik misschien wel door goddelijke interventie getransformeerd worden tot een vrouw als Saba, wier door maanlicht beschenen rondingen ik als die van mijzelf had voorgesteld.

Mijn adolescentie was gevuld met mogelijkheden, om dit of dat te worden, en sterk beïnvloed door een ambitie die veranderde met elke nacht die ik in een andere hut doorbracht, wanneer ik luisterde naar de harten van degenen die het hoofd naast het mijne legde, terwijl hun adem zowel gruwelijke als sensuele en meelevende gedachten in mij aanwakkerde. Ik ben niets anders dan de som van de vele gedachten van die metgezellen. Want zonder dat ze het wisten, werd ik van alles: een weergave van hun gulheid, een casestudy van hun nobele overtuigingen, en een drager van hun ondraaglijkste geheimen.